Zemërimi është një reagim normal i një fëmije, një sulm i zemërimit të pakontrolluar ndaj zhgënjimit. Shkaku themelor është papjekuria e trurit të fëmijës për të kuptuar dhe kontrolluar situatën.
Shumica e prindërve kërkojnë këshilla vetëm kur ka një “shpërthim zemërimi” që i shqetëson, duke i larguar nga “zona e tyre e rehatisë”. Pastaj, më së shumti fajësohet fëmija për sjelljen e keqe.
Shpërthimi i zemërimit nuk është faji i fëmijës, është për shkak të një kombinimi kompleks të disa faktorëve:
- papjekuria e fëmijëve dhe temperamenti i fëmijës
- mosnjohja e mundësive të një fëmije
të vogël
- udhëzime të papërputhshme dhe kufij të shtrirë në edukimin e fëmijës.
- temperamenti i prindit/kujdestarit
Pse formohet zemërimi?
Secili prej nesh (si prind/kujdestar ose spektator) ka përjetuar projektin “kalimi i rrugës”. Skena është si më poshtë:
I rrituri qëndron në trotuar, mban dorën e fëmijës dhe i shpjegon shumë gjerësisht fëmijës se nuk duhet të vraposh përgjatë rrugës, sepse do të vijë një makinë, do të lëndohet, do të shkojë në spital, mami, babi dhe gjyshja do të jenë shumë të trishtuar. Dhe ai mund të vdesë! Për momentin, kur të duket se ke bërë gjithçka për fëmijën, ke dhënë këshilla të dobishme, përqendrimi yt është lehtësuar dhe fëmija është lodhur duke qëndruar në këmbë dhe me të folurin tënd (që nuk e kupton!), “u shkëput” dhe nxitoi për në rrugë! Skenar i mëtejshëm nuk duhet përshkruar!
Të rriturit të mërzitur, të zemëruar, të frikësuar i bërtasin fëmijës, e ndëshkojnë. Po fëmija? Imiton reagimin e një të rrituri! Ai është i zemëruar, bërtet, hedhet në dysheme.
Reagimi i frikës prindërore për sigurinë e fëmijës është një proces i pavetëdijshëm nga pjesa e trurit (amygdala) që edhe të rriturit nuk e kontrollojnë.
Fëmija është i paqartë “çfarë problemi është” sepse ai nuk ka zhvilluar një pjesë të trurit të tij për racionalizimin dhe kontrollin e emocioneve (e ashtuquajtura prefrontal cross-section).
Përplasja e emocioneve është në nivelin më të lartë, por gjithashtu një “mësim” i keq për një fëmijë se si të sillet në një situatë të papritur dhe të pakuptueshme.
Kështu, formohet zemërimi i një fëmije, i cili pasohet nga trajtime që shkojnë përtej aftësisë së fëmijës për të kuptuar udhëzimet. Dhe kështu, nga zjarri i zemërimit të fëmijëve, lind një zjarr i pashuar zemërimi!
Një fëmijë nuk është një i rritur i vogël.
Shumica e prindërve/kujdestarëve i drejtohen fëmijës në fjalorin e të rriturve, por fëmija nuk mund ta kuptojë këtë. Një «fjalor» që nuk e kupton së pari e ngatërron, e frikëson, pastaj e zemëron. A nuk e ke gjetur veten edhe në një situatë ku nuk kupton një gjuhë të huaj? U ngatërrove, u mërzite pak? Nëse jetoni dhe punoni në një mjedis, gjuhën e të cilit nuk e kuptoni, do të përdorni pjesën racionale të trurit (e cila nuk është zhvilluar në një fëmijë!) për të përcaktuar strategjitë dhe zotëruar kuptimin e asaj gjuhe! Fëmija rritet në një mjedis që kryesisht e trajton atë si një të rritur të vogël, komunikon me të me një “fjalor” që ai nuk mund ta kuptojë .
Një fëmijë i vogël i kupton fjalët për gjërat dhe situatat “që sheh”, kupton qëllimin dhe domethënien e objekteve të ndryshme në shtëpi! Ata gjithashtu mund të kuptojnë disa veprime, kërkesa, pyetje dhe deklarata më të thjeshta.
A e keni pyetur ndonjëherë veten pse një fëmijë nuk është ligjërisht përgjegjës për veprimet e tij? Ligji i njihte aftësitë e fëmijës, por edhe përgjegjësinë e prindit/kujdestarit. Mosha e rritur është fituar në moshën 18 vjeçare.
Kohët e fundit, neuroshkencëtarët kanë përcaktuar se edhe në atë moshë, të rriturit e rinj, nuk e kanë zotëruar plotësisht aftësinë e gjykimit të mirë dhe racionalitetit, sepse pjekuria e plotë e pjesës së trurit (korteksi paraballor) që kontrollon sjelljen impulse nuk është zhvilluar ende.
Zhvillimi i trurit të fëmijës
Falë teknikave moderne të imazheve të trurit, sot mund të zbulojmë se si truri rritet dhe zhvillohet. Një fëmijë lind me 25% të peshës së trurit krahasuar me një të rritur. Pesha është vetëm një pjesë e vogël e problemit, problemi kryesor është papjekuria. Dhe rruga e pjekurisë së trurit është shumë, shumë e gjatë!
Rritja dhe zhvillimi i trurit përcaktohet nga herediteti/ gjenet dhe faktorët mjedisorë.
Një fëmijë lind me miliarda qeliza të trurit (neurone), por ato nuk janë menjëherë funksionale. Midis neuroneve së pari duhet të zhvillohen lidhje, lidhje – sinapse. Në çdo neuron, degët së pari rriten, të cilat lidhen me degët e neuroneve të tjera, duke krijuar kështu lidhje, neuronet rrjetëzimit. Në procesin e pjekurisë së trurit, miliarda neurone duhet të lidhen (rrjetëzohen) dhe lidhjet ngurtësohen (myelinate). Së
pari, neuronet për ndjesitë (prekje, ekuilibër, dëgjim dhe vizion) janë të rrjetësuara, të ndjekura nga neuronet motorike (shumica e fëmijëve ecin rreth moshës 15 muajshe), pastaj neuronet për aftësitë e të folurit.
Neuroshkenca ka konfirmuar se, nga mosha pesë deri në shtatë vjeç, pjesë të trurit janë të rrjetëzuara që lejojnë aftësitë njohëse të fëmijës për të mësuar dhe memorizuar konceptet “që ai nuk i sheh”.
Neuronet në pjesët parafrontale të trurit, të cilat kontrollojnë sjelljen, emocionet dhe impulset kanë një rrugë shumë të gjatë pjekurie, disa nuk janë plotësisht të lidhur në rrjet edhe në moshën e shumicës. Prandaj, neuroshkencëtarët e lidhin pjekurinë e trurit me lëvoren paraballore, e cila arrin pjekurinë e plotë në moshën rreth 25 – vjeçare. Pastaj pavarësia miratohet, si një nga treguesit kryesorë të një mendjeje të pjekur, e cila nënkupton aspektet ligjore, braktisjen e udhëheqjes prindërore dhe mbështetjen financiare.
Pjekuria e trurit është një proces që kërkon kohë, i kushtëzuar nga herediteti (gjenet) dhe mjedisi. Të rriturit mendojnë me pjesën paraballore dhe racionale të trurit rreth gjykimit të mirë dhe pasojave afatgjata. Fëmijët (dhe adoleshentët) mendojnë me pjesën emocionale të trurit – amygdala.
Shenjat dhe simptomat e zemërimit
Kur shfaqet zemërimi?
Kur një fëmijë i vogël është edhe më i mërzitur, dhe shkaqet mund të jenë:
- fiziologjike: lodhje, uri, sëmundje ose dëmtime
të vogla
- frustrim me situata që nuk e kuptojnë
- dëshirë të njëkohshme për vëmendje prindërore dhe nxitje të lindur për pavarësi
- aftësi përballuese të papjekura me emocione të forta.
- “të mësuarit” e shpejtë se sulmet e zemërimit janë një mënyrë efektive për të marrë atë që duan ose për të shmangur atë që ata nuk duan
- fëmijët mësojnë duke eksploruar mjedisin e tyre dhe bëhen shumë të frustruar kur dikush i pengon ata të bëjnë kështu (për shembull ndalon për arsye sigurie)
Si t’i trajtojmë simptomat e zemërimit?
Shumica e shpërthimeve të zemërimit te fëmijët nga 1deri 5 vjeç, janë pjesë e sjelljes normale. Shpërthimet e zemërimit përfshijnë: qarje, ulërima, britma, rënie në dysheme, dridhje, shkelmim, vrapim, shtytje, hedhje objektesh, mbajtjen e frymës, shtytje ose kafshim.
Shpërthimet e zemërimit ndodhin mesatarisht një herë në ditë dhe zgjasin deri në tre minuta midis moshës 1,5 dhe 5 vjeç. Kohëzgjatja më e zakonshme e zemërimit është deri në 1 minutë, me normalizimin e humorit dhe sjelljes midis sulmeve.
Shfaqjet e jashtme të zemërimit modifikojnë moshën e fëmijës, temperamentin e trashëguar të prindërve. Ashpërsia, shpeshtësia dhe gjatësia e sulmeve zvogëlohen ndërsa një fëmijë rritet.
Zemërimet atipike mund të jenë një paralajmërim i çrregullimeve të sjelljes apo problemeve psikiatrike
- ndodhin në fëmijët më të vjetër se 5-6 vjet
- zgjasin më shumë se 15 minuta
- ndodhin rregullisht më shumë se pesë herë në ditë
- agresion ekstrem ndodh me dëmtimin e vetes, personave rreth tij me shkatërrimin e gjërave rreth tij.
Me zemërim atipik, është mirë të konsultohesh me një neuropediatër, një psikiatër fëmijësh dhe një psikolog. Sidomos nëse fëmija ka edhe një çrregullim të gjumit, enuresis ose humor negativ midis shpërthimeve të zemërimit.
Një ekzaminim fizik i një fëmije me shpërthime tipike të tërbimit është i rregullt dhe nuk kërkohen analiza laboratorike. Te fëmijët që mbajnë frymën në sulm, mund të kryhet një analizë gjaku (mungesa e mundshme e hekurit dhe anemia). Zhgënjimi mund të shkaktohet nga shikimi i panjohur dhe çrregullimet e dëgjimit dhe sugjerohen analiza në këtë drejtim.
Si të veprojmë në mënyrë racionale kur parandalojmë formimin e shpërthimeve të zemërimit?
Ka udhëzime dhe rekomandime të shumta dhe të gjitha ato janë më shpesh dobët të efektshme, sepse shumica e rekomandimeve kanë për qëllim “rregullimin” e sjelljes së keqe të fëmijëve. Meqë prindërit janë të dobishëm për ne profesionistët për bashkëpunim, shpesh nuk vëmë në dyshim metodat e tyre të arsimimit, kufijtë, karakteristikat e personalitetit, temperamentin, familjen dhe marrëdhëniet e punës. Disa prindër, vetëm kur ka një «shpërthim zemërimi» që i shqetëson, i largonë nga «zona e rehatisë» së tyre, kërkojnë ndihmën e profesionistëve dhe shpesh fëmija fajësohet për sjellje të keqe.
Procedura më e thjeshtë dhe më e efektshme për të parandaluar shpërthimet e zemërimit është identifikimi i shkaqeve të krizave, këto janë lodhja, uria, sëmundjet ose dëmtimet, por edhe një numër faktorësh që e acarojnë një fëmijë të papjekur (ne të rriturit nuk i njohim!).
- Rutina është jashtëzakonisht e rëndësishme
Është e dobishme të vendoset një rutinë e të gjitha aktiviteteve të përditshme: të hash, të pushosh, të flesh, të dalësh për një shëtitje. Prindi planifikon aktivitete të përditshme, u përmbahet atyre dhe kështu krijon një rutinë të ngjarjeve të përditshme për fëmijën. Fëmija dëshiron ta ketë këtë rutinë, sepse ndihet i sigurt në të.
Të rriturit me vendimet e tyre të përgjegjshme dhe racionale (në dobi të fëmijës) e udhëheqin fëmijën gjatë aktiviteteve të përditshme. Fëmija nuk e di nëse është i uritur dhe i lodhur. Këtu del tani ana tjetër e problemit – prindi duhet të jetë i sigurt dhe i vendosur në kërkesat rreth këtyre aktiviteteve. Të tregojë me qëndrimin e tij se është i sigurt në kërkesat e tij dhe i vendosur në zbatimin e tyre.
Gabimi më i madh është shpjegimet shtesë e të hollësishme në fjalorin e të rriturve, të cilat fëmija nuk i kupton dhe kjo e zhgënjen më tej!
Është e qartë se kjo metodë pritet të jetë vetë një prind i sigurt në vendimet e tij dhe të vendosë kufij. Nëse prindi nuk është i sigurt, fëmija e kupton shumë lehtë këtë. Një prind i pasigurt ose i mbingarkur zakonisht ia lë drejtimin e rutinës së përditshme fëmijës, sepse është një mënyrë më e lehtë për të, por për fëmijën kjo nuk është e mirë.
Imagjinoni pak kokë të papjekur që duhet të vendosë kur të hajë dhe kur të flejë?! Një prind i pasigurt me inkurajimin e Dr. Google lë edukimin e fëmijës së tyre në këtë “kokë të papjekur” me shpjegime të pakuptueshme të gjera që e frustrojnë më tej “kokën e vogël”.
Një fëmijë do të bëhet një person i sigurt dhe i pavarur vetëm nëse i tregojmë kufijtë në të cilët ai mund të lëvizë.
- Respektoni fëmijën tuaj!
Respektoni kërkesat e tij, por mbani gjithnjë në mend se fëmija nuk i ka ende nën kontroll ndjenjat dhe sjelljet e tij. Shqyrto nëse ndihmësit e tu të rritjes janë të qëndrueshëm në kufijtë e përcaktuar. Nëse kufijtë ndryshojnë në varësi të kujdestarëve apo humorit të përditshëm, atëherë fëmija është i pasigurt ” nuk e di se çfarë lejohet dhe çfarë nuk lejohet”, atëherë me një shpërthim zemërimi ai kërkon “drejtësinë” e tij. Një fëmijë i tillë dhe thjesht rritet për të qenë një person i pasigurt.
- Ndjenja e kontrollit
Lejoje fëmijën të ndihet nën kontrollin e gjërave të vogla, të cilat mund të plotësojnë nevojën e përshtatshme për pavarësi dhe në këtë mënyrë të parandalojnë shpërthimet e zemërimit. Ofroni zgjedhje më të vogla si zgjedhja e llojit të lëngut, rrobave, koha kur duhet të lani dhëmbët (p.sh., para ose pas larjes).
- Mbajini gjërat e ndaluara diku ku fëmija nuk do të shohë ose nuk do të jetë në gjendje t’i arrijë ato
Kjo do të pakësojë sfidat dhe do të çaktivizon zemërimin. Sigurisht, kjo nuk do të jetë gjithmonë e mundur, sidomos jashtë shtëpisë suaj, ku nuk mund të kontrolloni mjedisin. Atëherë shpërqendroje fëmijën. Përfito nga një periudhë e shkurtër vëmendjeje dhe jepi një send zëvendësues në vend të atij që dëshiron. Fillo një aktivitet të ri për të zëvendësuar zhgënjimin e ndaluar ose pakësim.
Mund ta ndryshosh lehtë mjedisin. Çoje fëmijën jashtë ose në një dhomë tjetër. Ji i vetëdijshëm për kufijtë e fëmijëve. Nëse e dini se fëmija është i lodhur, nuk është koha më e mirë për të blerë ose thjesht një detyrë tjetër me nxitim.
Si të veprosh në mënyrë racionale kur ndodh një grindje e vogël ose një grindje e madhe?
- Mos e lini fëmijën vetëm. Mjafton që të përballojë ndjenjat që nuk mund t’i kontrollojë, nuk ka pse të ndihet ende i braktisur.
- Qëndro i qetë! Trego me qëndrimin tënd, qetësinë se si ti, ashtu edhe fëmija jeni të sigurt në një situatë që e ka acaruar fëmijën. Fëmija do ta njohë këtë! Nëse ai ju largon, uluni ose rrini larg fëmijës dhe qëndroni ende të qetë!
- Mos e acaroni situatën me shpjegime shtesë, sepse fëmija nuk ju dëgjon në atë moment!
- Zemërimi është zakonisht jetëshkurtër, pas ndërprerjes së sulmit, mos e frustroni fëmijën përsëri duke shpjeguar se sa keq është sjellë, dhe si duhet të sillet.
- Përqafoje fëmijën tënd, puthe atë, për të ndjerë dashurinë dhe ngrohtësinë
tënde
- Vepro sikur të mos ketë ndodhur asgjë, kështu që do të dërgosh një mesazh se zemërimi nuk është i rëndësishëm për ty, kështu që do të pushojë së qeni i rëndësishëm edhe për fëmijën.
- Shpërthimet tipike të zemërimit nuk mund të dëmtojnë zhvillimin e fëmijës tuaj!
Përfshirëse:
Drejtoji të gjitha pikat e tua të forta që ta bëjnë fëmijën të mendojë se je i sigurt në veprimet e tua dhe i vendosur brenda kufijve të caktuar. Fëmija ka të drejtë të mos ia dalë, por ti jo!
Respekto moshën e fëmijës dhe kufizimet e përshtatshme për moshën! Pra, do të shmangësh ose të paktën do ta pakësosh zemërimin e fëmijës. Është e qartë se temperamenti i fëmijës, si edhe temperamenti i atij që kujdeset për të, mund ta bëjnë të vështirë të kontrollosh një situatë të padëshirueshme .
Nëse e ke lexuar deri në fund këtë artikull të gjatë, kjo është një shenjë se je shumë i motivuar për të zgjeruar lidhjen dhe për t’i përballuar kështu me sukses sfidat e shumta të zemërimit të fëmijëve./natalmedia.com/
Materialet dhe informacionet në këtë portal nuk mund të kopjohen, të shtypen, ose të përdoren në çfarëdo forme tjetër për qëllime përfitimi pa miratimin e drejtuesve të “natalmedia
